Tsunami Nedir ve Nasıl Oluşur?

Tsunami Japonca kökenli bir kelime olup, liman dalgası olarak Türkçe’ye çevirilebilir. Tsunami başta deprem olmak üzere, yanardağ patlaması, heyelan gibi doğal olaylar sonucu büyük denizlerde meydana gelen dalgalardır.

Deniz tabanının doğal afetler sonucu ani olarak şekil değiştirmesi ile üzerindeki su kütlesinde dikey hareket oluşur. Bu yer değiştirmeler deniz yüzeyinde de birbirinden uzak ve çok hızlı dalga serileri olarak görülür.

Açık denizde dalgalar çok hızlı, birbirinden çok uzak ve yükseklikleri az olduğu için farkedilemezler.

Deniz suyu ne kadar derinse dalgalar da o kadar hızlı hareket ederler. Örneğin Pasifik Okyanusu’nun ortasında ortalama derinlik 4000 metredir ve bu derinlikte tsunamiler 720 km/saat hızla yayılırlar. Bu hız yaklaşık olarak bir jet uçağının hızına karşılık gelir.

Dalgalar yıkıcı güçtedir, hızı yüksektir ve tekrarlı karaktere sahiptir. Kıyıya ilk varan dalga her zaman en yüksek dalga olmayabilir.

İki dalga arasındaki mesafe 200 km’yi bulabilir. Dalga yüksekliği ise sadece 10-50 cm civarındadır. Dalgalar kıyıya yaklaştıklarında yavaşlar ancak buna karşılık yükseklikleri metrelerce artabilir.

Vadi gibi düz kıyı şeritlerinde dalga yükseklikleri daha fazla olur. Bu sebeple tsunami dalgaları limanlar, plajlar ve nehir ağızlarında çok daha etkili olurlar.

Table of Contents

Tsunami Tehlikesi Yüksek Olan Bölgeler

Tsunamilerin büyük bir kısmı Pasifik Okyanusu’nda meydana gelmektedir. Tsunami tehlikesiyle en sık karşı karşıya olan ülke Japonya’dır. Ülkede ortalama her 7 yılda bir tsunami meydana gelmektedir.

Tsunamiler çoğunlukla sığ odaklı depremlerden kaynaklanmaktadır. Heyelan, yanardağ patlaması ve meteorolojik olaylarda tsunami yaratan diğer afetlerdendir.

Tsunami deprem, sel, fırtına ve yanardağ patlamalarından sonra en çok insan kaybına yol açan 5 inci büyük afettir.

Tarih boyunca oluşan tsunamilerde yaklaşık 500.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Tsunamilere sebep olan afet tsunaminin hasar verdiği bölgeye yüzlerce hatta bir kaç bin kilometre uzakta olabilir. Bu sebeple bazı tarihi tsunamilerin kaynağının yeri ve sebebi halen tam olarak bilinememektedir.

Tarih boyunca (M.Ö.2000-M.S.2017) en az 1212 adet tsunami meydana gelmiştir. Bilinen en eski tsunami M.Ö. 2000‘de Doğu Akdeniz’de Suriye kıyılarında hasara yol açmıştır. Milattan önceki dönemde 27 adet tsunami kaydına rastlanmıştır. Bunların büyük bir kısmı nüfusun yoğun olarak bulunduğu Doğu Akdeniz sahillerini etkilemiştir.

Yakın Tarihli Tsunami Felaketleri

Dünyada yakın tarihli tsunami felaketlerinde de pek çok kayıp verilmiştir.

1960 yılında Şili’de meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremde oluşan tsunami Pasifik Okyanusu’nu geçip Japonya’ya yaklaşık bir gün sonra ulaşmıştır. Bu tsunami Japonya’nın Pasifik kıyılarında ağır hasarlar oluşturmuştur.

26 Aralık 2004’de Hint Okyanusu’nda Sumatra yakınlarında meydana gelen 9.1 büyüklüğündeki depremde, depremin merkez üssüne en yakın ülkeler Endonezya, Malezya, Tayland ile depremden binlerce kilometre uzakta olan Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler başta olmak üzere 11 ülkede toplam 227.900 kişi tsunamiden dolayı hayatını kaybetmiştir. Mali kaybın 10 milyar USD olduğu belirlenmiştir. Kaybın bu derece büyük olmasında depremin olduğu tarihte Hint Okyanusu’nda tsunami erken uyarı sisteminin olmayışının payı büyüktür.

Dünyada büyük can kayıplarına sebep olmuş tsunamiler

Tarihi ve yeri	Yeri	Ölü Sayısı
		(Deprem, tsunami ve yanardağ patlaması nedenli)
20 Eylül 1498	Enshunada Denizi, Japonya	31000
28 Ekim 1707	Nankaido	30000
1 Kasım 1755	Lizbon, Portekiz	60000
24 Nisan 1771	Ryukyu Adası, Japonya	13486
5 Şubat 1783	Messina Boğazı, İtalya	30000
27 Ağustos 1883	Krakatau, Endonezya (Yanardağ patlaması)	36000
15 Haziran 1896	Sanriku, Japonya	27122
26 Aralık 2004	Banda Aceh, Endonezya	227898
11 Mart 2011	Sendai, Japonya	18550