Rüzgârlar kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde, bitki örtüsünün cılız olduğu alanlarda yeryüzü şekillerini etkileyen en önemli dış kuvvettir. En etkili oldukları alanlar çöller ile step (karasal) alanlardır. Rüzgârların yeryüzünü şekillendirme gücünü etkileyen en önemli faktörler Rüzgârın hızı, yağış miktarı, bitki örtüsü, zeminin yapısı ve taşıdığı malzemenin boyutudur. Rüzgârlar yer şekillerini aşındırma ve biriktirme olarak iki şekilde etkilerler.
Rüzgâr Aşındırma Şekilleri
Yağışın az, bitki örtüsünün cılız ve sıcaklık farklarının fazla olduğu çöl alanlarında fiziksel (mekanik) ufalanma çok şiddetlidir. Rüzgârlar buralarda oluşan kırıntılı malzemeleri, kumları ve tozları bünyelerine katarak güçlerinin yettiği yere kadar taşırlar. Bu taşıma sırasında taşınan malzemeleri önlerine çıkan başka malzemelere çarptırarak daha fazla aşınmaya maruz bırakırlar. Rüzgâr aşındırması ile oluşan başlıca şekiller şunlardır:
a.Mantar Kaya (Şeytan Masası)
Kurak ve yarı kurak alanlarda rüzgârların taşıdığı kum tanelerinin bu hareket sırasında önlerine çıkan ana kayalara çarpması ve kayaları farklı yönlerden aşındırmaları ile ortaya çıkan aşındırma şeklidir. Mantara benzeyen şekillerinden dolayı bu adı almışlardır.
b. Tafoni
Suda çözünebilen kayaçların bulunduğu alanlarda, sular tarafından çözünen kısımların daha sonra rüzgârlar tarafından aşındırılması ile ortaya çıkan kuş yuvalarına benzeyen kovuk veya oyuntulara verilen isimdir.
c. Yardang
Zemine dik olarak duran ve farklı dayanıklılıktaki tabakaların rüzgârlar tarafından dayanıklı kısımların az, dayanıksız kısımların fazla aşındırılması ile oluşan U harfi şeklindeki oyuntulardır. Rüzgârların esme yönlerine paralel olarak uzanırlar. Büyüklükleri birkaç santimetre ile yüzlerce metre arasında değişebilir.
ç. Şahit Kaya
Yatay olarak uzanan farklı dirençteki tabakaların, dayanıklı olanlarının daha az, dayanıksız olanlarının daha hızlı aşındırılması ile oluşan geçmiş zamanların ve arazinin izlerini gösteren aşınım şeklidir.
Rüzgâr Biriktirme Şekilleri
a. Kumullar
Rüzgârın taşıdığı malzemelerin hızlarının azaldığı yerlerde daha fazla taşınamayarak herhangi bir engelin gerisinde veya bölgede biriktirilmesi ile oluşan kum tepeleridir. Rüzgârların oluşturduğu en yaygın biriktirme şeklidir.
b. Barkan
Rüzgârın taşıdığı kum tanelerinin hilal şeklinde birikmesi ile oluşan kum tepeleridir. Rüzgârların hareketine bağlı olarak sürekli olarak yer değiştirirler. Özellikle tropikal ve karasal çöl bölgelerinde yaygındırlar.
c. Lös
Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde rüzgârların taşıdığı çok ince taneli malzemelerin rüzgâr hızının azaldığı veya nemli bölge sınırlarında birikmesi ile oluşan toprak depolarıdır. Taşınmış topraklar grubuna giren bu birikimler su ihtiyaçları karşılanırsa eğer tarımsal açıdan oldukça verimli topraklardır.