Uzun yıllar boyunca ve bol miktarda yağan karlar hava sıcaklığının çok düşük olduğu yerlerde erimeyerek üst üste yığılarak çok kalın kütleler meydana getirirler. Biriken bu kar örtüleri zamanla kendi ağırlıkları altında sıkışarak aralarındaki boşlukları kapatır ve buz hâline dönüşürler. Ortaya çıkan bu buzkar örtüsüne buzul adı verilir.
Dünyada buzulların en fazla bulunduğu yerler kutuplara yakın alanlar ile dağların çok yüksek kısımlarıdır. Bu tip alanlardaki yer şekilllerini şekillendiren temel dış kuvvet buzullardır. Buzullarda diğer bütün dış kuvvetler gibi aşındırır, taşır ve güçlerinin bittiği alanlarda biriktirme yaparak yeryüzünü değişikliğe uğratırlar. Buzullar oluşum özellikleri ve bulundukları yere göre isim alırlar.
Buzullar dört temel gruba ayrılırlar:
Örtü Buzulu
Kutba yakın Alaska, Grönland ve özellikle Antarktika kıtasında hava her zaman soğuk olduğundan yağan karlar erimeyerek tüm yüzeyi kaplayan örtü buzullarına dönüşürler. Bu buzul kütleleri dünya buzul alanlarının büyük bir kısmını oluştururlar. Çok kalın olan bu kütleler yerçekimi ve kendi ağırlıkları altında ezilerek yavaş yavaş hareket ederek yeryüzünü şekillendirirler. Buzulların denizlere ulaşması ile bu kütlelerden kopan ve denizde hareket eden çok büyük buz kütlelerine buzdağı (aysberg) adı verilir.
Vadi Buzulu
Dağların zirvelerine yağan ve sirk alanlarından taşan buz kütlelerinin eğim doğrultusun aşağı doğru akması ile oluşan buzullardır. Bu buzul kütleleri vadilerin içlerinde ve tabanlarında oluştukları için bu ismi alırlar. Bu buzullara alpin buzulları da denir. İçerisinde oluştukları vadilerin şekillerini alırlar. Yüzlerce metre kalınlığa ulaşabilirler. Eğim doğrultusun da aşağı doğru inerken temas ettikleri yüzeyleri aşındırırlar. Dağların aşağı kısımlarına ulaştıkları zaman ise sıcaklık artışına bağlı olarak erir ve içlerinde taşıdıkları malzemeleri biriktirirler.
Takke Buzulları
Çok yüksek dağların zirvelerinde hava her zaman soğuk olduğu için yağan karlar erimeden birikerek sertleşir ve takke buzullarını meydana getirirler. Takke buzulları yükseklik yeterli olursa dünyanın her yerinde oluşurlar. Bu buzulların oluşumu enlem ile ilgili değil, yükseklik ile ilgilidir.
Sirk Buzulu
Dağların çok yüksek kısımlarında meydana gelmiş olan çukurlukların içerisinde karların birikmesi ile meydana gelen buzullara denir. Daha sonra bu alandaki buzulların erimesi ile bu çukurluklar sular tarafından doldurulur ve sirk göllerini oluştururlar.
Buzul Aşındırma Şekilleri
Buzullar değişen iklim koşulları altında kalınlaşır, erir ya da yer çekimi veya yamaç eğiminin etkisiyle hareket ederler. Bu hareketleri sırasında bulundukları zeminde cilalama, sıyırma, sökme, koparma şeklinde aşındırma yaparak dağların yüksek kısımlarını ve kutuplara yakın alanlarda bulunan yeryüzü şekillerini aşındırarak değiştirirler. Başlıca aşınım şekilleri şunlardır:
a. Hörgüç Kaya
Zemini sıyırarak hareket eden buzullar dayanıksız tabakaları çok hızlı bir şekilde aşındırırlar ancak aşınmaya karşı daha dirençli olan sert kaya kütleleri daha yavaş aşındıkları için çevrelerine göre daha yüksekte kalırlar. Üzerleri çizilmiş, zımparalanmış çevresine göre yüksekte kalmış kaya bloklarına hörgüç kaya denir.
b. Buzul Vadisi
Buzulların içerisine yerleşerek eğim doğrultusunda hareket ettikleri U harfi şeklinde çukurluklardır. İnişli çıkışlı profilleri ile akarsu vadilerinden ayrılırlar. Ana vadiye yandan katılan tabanı daha yüksekte bulunan vadilere ise asılı vadi adı verilir.
c. Sirk (Buz Yalağı)
Dağların yükseklerinde, içerisinde buzulların oluşmaya başladığı küçük boyutlu aşınım çukurluklarıdır. Sıcaklıkların yükselmesi sonucunda buzullar erirse içleri sular tarafından doldurularak sirk göllerini oluştururlar.
Buzul Biriktirme Şekilleri
Buzullar hareket ederken, aşındırarak kopardıkları taş ve toprakları güçleri yettiği sürece beraberinde sürüklerler. Bir buzul, eriyerek küçülmeye başladığı sırada taşıdığı maddeleri çeşitli yerlerde biriktirir. Bir buzul kütlesinin gücünün bittiği yer eridiği yerdir. Aysberg denilen buz dağları okyanusta binlerce kilometre yol alabilir. Bu nedenle buzul biriktirme şekillerine kutba çok uzak alanlarda bile rastlanılabilir. Buzulların oluşturduğu başlıca biriktirme şekilleri şunlardır:
a. Moren Depoları
Yamaç boyunca hareket eden buzullar koparmış oldukları parçaları güçleri bitip eriyinceye kadar taşırlar. Taşınan bu malzemelerin buzulların eridiği yerde biriktirilmesi ile oluşan birikimlere moren depoları adı verilir. Moren depolarında her boyuttan malzeme bir arada bulunur. Daha sonra bu depoların bir kısmı akarsular tarafından taşınarak yok edilirler. Bu depolar daha çok Kanada, İsveç, Norveç ve Finlandiya gibi ülkelerde görülürler.
b. Sander Düzlüğü
Buzullardan çıkan akarsular, taşıdıkları buzul kökenli malzemeler ile buzulların önünde ova biçiminde geniş düzlükler oluşturur. Buzul biriktirmesi sonucunda oluşan bu düzlüklere sander düzlüğü adı verilir.
c. Drumlin
Buzulların aşındırarak taşıdığı malzemelerin buzulların eridiği yerde birikmesi ile oluşan balık sırtına benzeyen uzun birikim depolarıdır. Birikimin küt ucu buzulun geldiği yönü işaret eder. Buzulların hareketine paralel olarak uzanırlar.