Bir kaynaktan doğan eğimi takip ederek belirli bir yatak içerisinde akan devamlı veya geçici su kütlelerine akarsu adı verilir. Akarsuların büyükten küçüğe doğru sıralanışı nehir, ırmak, çay ve dere şeklindedir. Yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan ve en yaygın dış kuvvettir.
Ekvatoral kuşakta yıl boyunca, ılıman ve soğuk kuşakta ise yaz mevsiminde etkili olan dış kuvvettir. Akarsular ile ilgili en temel terim ve kavramlar ise şu şekildedir. Akarsuların ilk başladığı yere kaynak, İçerisinde aktığı çukurluğa yatak (vadi), Döküldüğü veya son bulduğu yere ağız, Kaynaklandığı yerlere yakın alanlardaki vadisine yukarı yatak, son bulduğu yerdeki yatağına aşağı yatak, yukarı ve aşağı yatak arasındaki kısma orta yatak adları verilir.
Bir akarsuyun en derin noktalarını takip eden çizgiye ise talveg çizgisi adı verilir. Bir akarsuyun kolları ile birlikte taşıdığı suları topladığı alana akarsuyun havzası adı verilir. Akarsuların havzası özelliklerine göre iki kısma ayrılır. Bir akarsu taşıdığı suları deniz veya okyanuslara kadar ulaştırabilirse açık havza adını alır ancak bir akarsu deniz veya okyanusa ulaşamayarak bir gölde son bulursa kapalı havza adını alır. Kapalı havzaların suları genellikle tuzlu, kireçli ve acıdır. Akarsuyun havzasının açık veya kapalı olmasını etkileyen başlıca faktörler şunlardır:
Havzaya düşen yağış miktarı,
Buharlaşmanın şiddeti,
Yer şekillerini oluşturan tabakaların geçirgenliği,
Yer şekilleridir.
İki farklı akarsuyun havzalarını birbirlerinden ayıran sınıra su bölümü çizgisi adı verilir. Su bölümü çizgisi genellikle dağların en yüksek kısımlarından veya sırtlardan geçer. Aşındırma veya kapma nedeni ile zaman zaman yer değiştirirler.
Bir akarsuyu oluşturan su kütlelerinin birim zamanda aldığı yola akarsuyun hızı adı verilir. Akarsuyun hızı kilometre / saat olarak ifade edilir. Akarsuyun hızını etkileyen faktörler şunlardır:
Yatak eğimi fazla ise akış hızlıdır,
Taşınan yük miktarı az ise akış hızlıdır,
Yatak darsa akış hızlıdır,
Bitki örtüsü cılızsa akış hızlıdır.
Bir akarsuyun enine kesitinden birim zamanda geçen su miktarına akım veya debi adı verilir. Metre³ / saniye olarak ifade edilir. Akarsuyun debisi aylara veya mevsimlere göre değişebileceği gibi yatak ( vadi) boyunca da değişime uğrayabilir. Akım miktarını etkileyen en önemli faktörler şunlardır:
Akarsuyun eğimi arttıkça debi artar.
Akarsuyun havzası büyüdükçe taşınan su miktarı artış gösterir.
Havzanın aldığı yağış miktarı arttıkça akım artar.
Zeminin geçirgenliği artıkça taşınan su miktarı azalır.
Bitki örtüsü gürleştikçe taşınan su miktarı azalır.
Yer altı suları ve kaynaklar çoğalırsa taşınan su miktarı artar.
Havzaya düşen yağışlar kar olarak düşerse o mevsim taşınan su miktarı azalır.
Bir akarsuyun taşımış olduğu su miktarında aylara veya mevsimlere göre gerçekleşen değişime akarsuyun rejimi ( akım düzeni) adı verilir. Akarsular yılın her zamanı aynı miktarda su taşımazlar. Taşınan su miktarı akarsuyun bulunduğu alanın özelliklerine bağlı olarak bazen azalır bazen çoğalır. Bazı akarsuların taşıdığı su miktarı ise hep aynı kalır. Taşınan su miktarının değişimini etkileyen en temel faktörler şunlardır:
Yağış rejimi, düzenli yağış alan bölgelerdeki akarsularında rejimleri düzenlidir.
Sıcaklık düzeni, sıcaklığın arttığı dönemlerde buharlaşma artacağından taşınan su miktarı azalır.
Zemin yapısı, suyu sızdıran tabakaların bulunduğu yerlerde taşınan su miktarı düşer.
Yağışın cinsi, orta kuşakta yağışlar bazen kar, bazen yağmur olarak düştüğünden rejim düzensizdir.
Beşerî faaliyetler, sulama, içme suyu sağlanması amacıyla barajlar ile göletlerin bulunduğu su kullanımının yoğun olduğu dönemlerde akarsuyun rejimini düzensizleştirir.
Akarsular rejimlerine (akım düzeni) göre iki kısma ayrılarak incelenirler. Yıl boyunca yaklaşık aynı miktarda su taşıyan akarsulara düzenli rejimli akarsular denir. Ekvatoral ve ılıman okyanusal iklim bölgelerinde yer alan Amazon, Kongo, Ren ve Sen Nehri düzenli rejimli akarsulara örnektir. Akarsuların taşıdığı su miktarında aylara veya mevsimlere göre büyük değişim görülüyorsa düzensiz rejimli akarsular adını alırlar. Yağışlı ve kurak mevsimlerin görüldüğü muson, savan, Akdeniz, ılıman karasal ve sert karasal iklim bölgelerinde yer alan Ganj, İndus, Nil, Fırat, Kızılırmak gibi akarsular düzensiz rejimli akarsulara örnektir.
