Dünyada ve Türkiye’de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler konusu temelde bir kaç başlık altında incelenmelidir.
Dünya ve Türkiye için nüfus dağılışını ayrı ayrı inceleyip sonrasında bu dağılışları etkileyen faktörlere değineceğiz.
Yukarıda verilen tablo, kıtalara göre nüfus miktarını ve yoğunluklarını göstermektedir. Bu tabloya göre çıkacak sonuçlar şöyledir:
- Asya Kıtası, dünyada nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu anakaradır. Özellikle Çin ve Hindistan nüfus miktarı bakımından lider durumda olan iki ülkedir.
Güney Asya’nın ılıman iklim koşulları, verimli tarım alanları nüfusun bu iki ülkeye toplanmasında önemli rol oynamıştır. Bu kıtada doğal nüfus artışı çok hızlıdır. Bu anlamda Güney Asya’da ciddi bir doğal kaynak tüketimi de söz konusudur.
- Nüfus yoğunluğu fazla olan ikinci kıta Avrupa kıtasıdır. Avrupa’da sanayinin gelişmesi ekonomik kalkınma hızını yükseltmiş ve teknolojik gelişmeler ortalama yaşam süresini uzatmıştır. Bunun yanında tıp alanındaki yeniliklerle bebek ölüm hızı azalmıştır ancak günümüzde Avrupa nüfusunun artış nedenini yabancı ülkelerden gelen işçi göçleri ile açıklayabiliriz. Almanya, Hollanda gibi Batı Avrupa ülkelerinde doğal nüfus artış hızı çok yavaştır.
- Afrika Kıtası’nın batısında ve doğusunda nüfus yoğunluğu fazla iken kuzey ve güneydeki çöl alanlarında nüfus yoğunluğu azalmaktadır. Kıtada etkili olan beslenme ve su kaynaklarının yetersizliği, salgın hastalıklar, kötü yaşam koşulları ve siyasi karışıklıklar nedeniyle ölüm oranlarının dünya geneline göre en yüksek olduğu kıtadır.
- Kaliforniya (K.Amerika), Brezilya (G. Amerika’nın Batısı) ikinci dereceden nüfusun yoğun olduğu alanlardır. Orta Amerika’da Meksika Platoları da nüfusun sık olduğu yerler arasındadır.
- Nüfusun az yoğun olduğu yerler; 60° enleminin kuzeyi, orta kuşak ve tropikal bölgedeki çöl sahaları, dağların yüksek yerleri, Ekvatoral orman bölgesi ve kutuplara yakın soğuk yerlerdir.
Sonuç olarak, dünya nüfusu birinci zamandan günümüze gelinceye kadar hızlı bir artış göstermiştir. Artışın en çok olduğu yıllar 1965-1970 yılları arasındadır. Kıta bazında düşünüldüğünde artışın en yüksek olduğu ana kara Asya kıtası, en az olduğu ana kara ise Okyanusya’dır.
Nüfus Dağılışına Etki Eden Doğal Faktörler
İklim Koşulları
Sıcaklık ve yağış koşulları nüfusun genel dağılışına doğrudan etki eden faktörlerdir.
Sıcaklık ve yağışın müsait olduğu coğrafi mekânlarda canlı sayısı çoğalırken, sıcaklığın düştüğü ya da çok yükseldiği sahalarda nüfus ciddi oranda azalır. Dünya nüfus haritası incelendiğinde, tropikal alandaki sık ormanların bulunduğu yerler, çöller, dağların yüksek yerleri ve karaların buzullarda ile kaplı olduğu alanlar nüfusun seyrek olduğu yerler arasındadır.
İklim, sadece nüfusun dağılışına etki etmez aynı zamanda yerleşme alanındaki yaşam biçimini de belirler. Örneğin Ekvatoral bölgede evlerin çatısı uzun sazlardan yapılırken, soğuk iklim kuşağında evlerin çatısı teneke (ondül) malzemelerden yapılır. Dünya nüfusunun büyük bir kısmı Güney Asya’da yaşamaktadır. Burada yer alan bazı ülkelerin nüfus sayıları şu şekildedir:
- Çin’de 1 milyar 350 milyon kişi,
- Hindistan’da 1 milyar 230 milyon kişi,
- Endonezya’da 250 milyon kişidir.
Bunun dışında Orta Avrupa ve Amerika Kıtası’nın doğusu nüfusun kalabalık olduğu yerler arasında bulunur.
Kayalık Dağları, And Dağları, Ural Dağları’nın doğusu, Himalayalar, Afrika ve Asya’daki çöl alanları, kutuplar ve çevresi, Alaska, İzlanda, Grönland Adası gibi yerlerde ise nüfuslanma çok azdır ya da hiç yoktur.
Yeryüzü Şekilleri
Yer şekilleri iç kuvvetler tarafından ortaya çıkan yapılardır. Bu yapılar dış kuvvetlerce yontularak birbirinden farklı yer şekillerini oluştururlar. Dağlar, platolar, ovalar ve vadiler örnek olarak verilebiliriz.
Yer şekillerinin fazla engebeli olmadığı orta eğimli ya da hafif eğimli araziler ile ovalık sahalar nüfusun kalabalık olduğu yerlerdir. Bu alanlar aynı zamanda ulaşım, yerleşme ve tarım gibi faaliyetler içinde tercih edilen yerler arasındadır.
Örneğin, Güney Asya’da İndus ve Ganj Ova’ları nüfusun toplandığı verimli alanlardır. Ülkemizden örnek verecek olursak Adapazarı, Çukurova, Yenişehir, Bursa Ovası gibi yerler nüfusun sık olduğu alanlardır. Yüksekliğin artmasına bağlı olarak eğimli yamaçlarda ve deniz seviyesinden hayli yukarıda bulunan plato sahalarında nüfus yoğunluğu azalır. Yükselti yerleşme ve nüfus yapısını etkilediği gibi ulaşım imkânlarını da kısıtlar.
Ulaşımın geri kaldığı yerlerde ekonomik anlamda geçiminin zor sağlandığı, insanların başka yerlere göç etmeye başladığı görülmektedir. Engebeli alanlarda ekonomik faaliyet olarak büyük baş hayvancılık ve arıcılık gelir. Bunun dışında eğer bu sahada orman varlığı söz konusu ise o zaman kereste, tomruk, kâğıt gibi sanayi faaliyetleri gelişir. Ülkemizde Gelibolu Yarım adası, Menteşe Dağlık Yöresi, Taşeli Platosu, Teke yöresi, Karadeniz ve Akdeniz bölgesindeki dağ sıralarının yüksek yerlerinde nüfusun az olduğunu söyleyebiliriz.
Platolar, tarım ve hayvancılığın bir arada yapıldığı yerlerdir ancak deniz seviyesinden yüksek olan platolarda toprağın uzun süre kar altında kalması büyük baş hayvancılık ve arıcılık gibi ekonomik faaliyetleri öne çıkarmaktadır.
Kara ve Denizlerin Oranı
Karalar ve denizlerin oranı dünya genelinde eşit bir şekilde dağılmamıştır. Kuzey yarım kürede karaların oranı denizlere göre daha fazladır. Bu durum Kuzey yarım kürede nüfusun sayıca çok olmasına neden olmuştur.
Verimli Tarım Alanları
Akarsuların vadi tabanları ile denize döküldüğü delta alanları ve volkanik arazilerdeki toprakların verimli olması nüfusun bu alanda toplanmasına zemin hazırlar. Orta Avrupa’da Ren ve Mass Nehirleri ile Fırat ve Dicle arasındaki Mezopotamya bölgesi geçmişten günümüze gelinceye kadar nüfusun sık olduğu alanlar olarak tarihte yerini almıştır.
Maden Alanları
Maden ocakları iş imkânlarının çok olduğu yerlerdir. Bu sahalarda nüfus ve yerleşme yoğunluğu çevresine göre daha fazladır. Örneğin Zonguldak taşkömürü yatakları sebebiyle nüfusun sık olduğu önemli bir Karadeniz şehridir.
Bitki Örtüsü
Orman, doğal kaynaklar arasında yer alan ve birçok sektörün hammaddesi olarak kullanılır ancak bu alanları nüfus ve yerleşme coğrafyası açısından değerlendirildiğinde ormanların gür olması yerleşmeyi zorlaştırdığı için nüfus yapısı seyrektir.
Nüfus Dağılışına Etki Eden Beşeri Faktörler
Beşerî faktörler denildiğinde; aklımıza ulaşım, sanayi, ticaret, turizm ve eğitim gibi faktörler gelmektedir. Bu faktörlerin öne çıkan özelliği aynı zamanda o sahadaki nüfus yapısını doğrudan etkilemesidir.
Özellikle ulaşım ağının gelişmesi diğer faktörlerin de gelişmesine fırsat verir.
Dubai, Hawaii, Kanarya Adaları, Maldivler gibi güzel sahillerin bulunduğu yerlerde turizm canlı olması nüfusun yaz aylarında artmasının tek nedenidir. Ülkemizde ise Antalya, Kuşadası, Bodrum, Datça, Çeşme gibi sahillerde yaz mevsiminde nüfusun arttığı gözlenir.
Özetleyecek olursak doğal faktörler ve beşerî faktörler birbiri ile etkileşim hâlindedir. Bu unsurların geliştiği yerlerde nüfus yoğunluğu artar ve toplu yerleşmeler görülür. Bazı durumlarda doğadaki olumsuz koşullar farklı bir ekonomik faaliyetin gelişmesi ile avantaj hâline gelebilir. Örneğin İsviçre’deki Alp Dağları, ülkedeki iklimin sert geçmesine uzun süren kar yağışlarına neden olur ancak bu durum İsviçre’de kış sporlarının gelişmesine de büyük katkı sağlamıştır.
Kıtalara Göre Nüfus Yoğunluğu
Belirli bir alanda yaşayan nüfusun o alana olan oranına nüfus yoğunluğu denir.
Nüfus yoğunluğu km² ye düşen insan sayısıdır. Nüfus yoğunluğu bulunurken hesaplanacak alanının yüzölçümünün tamamı esas alınabileceği gibi, sadece tarım alanları da dikkate alınarak da hesaplama yapılabilir.
Aritmetik Nüfus Yoğunluğu
Bir ülke ya da sınırları belli herhangi bir alan üzerinde yaşayan insan sayısının yüz ölçümüne bölünmesi ile elde edilen sayı aritmetik nüfus yoğunluğunu verir. Yüzölçümün küçük ancak nüfusun kalabalık olduğu yerlerde km² ye düşen insan sayısı fazladır.
Örneğin Hollanda, İstanbul gibi. Türkiye’de yapılan 2016 nüfus sayımı sonucunda km² ye ortalama 102 kişi düşmektedir. Bu sayı bölgeler arasında farklılık gösterir. Örneğin İstanbul, İzmir, Bursa gibi büyük şehirlerde aritmetik nüfus yoğunluğu fazladır. Hakkari, Siirt, Niğde gibi şehirlerimizde ise aritmetik nüfus yoğunluğu daha azdır.
Dünyada ve Türkiye’de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler konusunu bir kaç başlık altında inceledik. Makale hakkındaki yorumlarınızı lütfen bizimle paylaşınız.