Akarsu biriktirme şekilleri (biçimleri) hakkında yaptığımız araştırma sonucunda elde ettiğimiz verileri bu yazımızda başlıklar halinde sunduk. Eğimin azaldığı yerlerde akarsuların akış hızlarının düşmesine balı olarak aşındırma ve taşıma kapasiteleri de düşer. Aşındırma ve taşıma kapasitesi düşen akarsular eğimin azaldığı yerlerde içlerinde taşıdıkları çeşitli boyuttaki malzemeleri taşıyamayarak biriktirmeye başlarlar. Akarsuların meydana getirmiş oldukları başlıca biriktirme şekilleri ve özellikleri şu şekildedir:
Akarsu biriktirme şekillerinin başlıcaları; delta ovaları, birikinti konisi, ırmak adası, dağ eteği ovası, dağ içi ovası ve taban seviyesi ovasıdır. Şimdi bu akarsu biriktirme şekillerini başlıklar halinde inceleyelim.
Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, denize döküldüğü yerde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana gelir. Bunlara delta ovası adı verilir. Akarsuların taşıdıkları materyalleri deniz kıyısında biriktirmesi ile oluşan kıyı ovalarıdır. Delta oluşması için; kıta sahanlığı geniş, gelgit etkisi az, akarsuyun bol alüvyon taşıyor olması gereklidir. Türkiye’deki akarsular çoğunlukla delta oluşturmuştur.
Akarsuların taşıdıkları alüvyal malzemeler ile döküldükleri denizlerin sığ alanlarını doldurmaları ile oluşurlar. Genellikle denizin iç kısımlarına doğru ilerlemiş üçgen şekillidirler. Alüvyal topraklar tarafından oluşturuldukları için tarımsal faaliyetler bakımından oldukça verimlidirler. Çoğu zaman taban seviyesi ovaları ile iç içe bulunabilirler. Delta ovalarında akarsular menderesler yaparak akar. Okyanusa dökülen akarsuların ağızlarında gelgit olayı fazla olduğundan bu ovaların oluşması zordur. Daha çok iç denizlerin kıyılarında oluşur. Bir akarsuyun delta oluşturabilmesi için;
Kıyının sığ ve derinliğinin az,
Kıta (self) sahanlığının geniş,
Kıyılarda gelgit olayının az,
Şiddetli dalga ve akıntıların olmaması,
Akarsuyun bol miktarda alüvyon (toprak) getirmesi gerekir.
Birikinti Konisi
Yüksek bir alandan kaynağını alan akarsu eğimin azaldığı yerde taşıdığı materyalleri biriktirir. Bunun sonucunda oluşan yer şekline birikinti konisi denir. Dağlardan aşağı doğru hızla inen akarsuların içlerinde taşıdıkları çeşitli boyuttaki malzemeleri eğimin azaldığı yamaçlarda biriktirmesi ile oluşan geniş kısmı aşağı sivri kısmı dağa doğru uzanan Alüvyon depolardır. İki veya daha fazla birikinti konisinin birleşme si ile oluşan daha büyük yapılara ise birikinti yelpazesi adı verilir.
Birikinti konisi: Dağ yamaçlarından inen akarsuyun, taşıdığı maddeleri, eğimin azaldığı yerde koni şeklinde biriktirmesine denir. Birikinti konilerinin birleşmesiyle birikinti yelpazeleri oluşur.
Irmak Adası
Eğimin azaldığı yerde akarsuyun taşıdığı materyalleri üzerinde biriktirmesiyle oluşan adacıklardır. Akarsuyun eğiminin çok azaldığı, yatağının fazla genişlediği ve akış hızının düştüğü alanlarda taşıdığı malzemeleri akarsuyun iç kısımlarında biriktirmesi ile oluşan küçük ada ve kum yığınlarıdır.
Dağ Eteği Ovası
Dağlık arazilerin yanlarındaki ovalarda oluşan birikinti konilerinin birleşmesiyle ortaya çıkar. Ovalarda oluşan birikinti konileri bir araya gelerek dağ eteği ovasını oluştururlar. Dağların eteklerinde oluşan birikinti konilerinin ve yelpazelerinin zaman içerisinde büyümesi ve iki veya daha fazlasının birleşmesi ile oluşan hafif eğimli ovalardır. Tarımsal faaliyetler için oldukça uygundur.
Dağ İçi Ovası
Birbirine karşı iki dağ arasında bulunan bir akarsuya doğru akan akarsuların oluşturduğu birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşmuş ovalardır. Yani karşı karşıya iki dağın arasından bir akarsu akmaktadır ve bu akarsuya doğru akan birden çok akarsu vardır. Bu akarsuların oluşturduğu birikinti konilerinin birleşmesiyle Dağ içi ovası oluşur. Etrafı dağlar ile çevrili çukur alanlarda dağların eteklerinde oluşan birikinti konileri ve yelpazelerinin büyümesi ve birleşerek aradaki çukurluğu doldurması ile oluşurlar. Etrafı yüksek dağlarla çevrili alanlarda daha yaygın olarak görülürler.
Taban Seviyesi Ovası
Kara içine sokulan bir körfezin akarsular tarafından alüvyonlarla doldurulmasıyla ortaya çıkan ovalardır. Burada önemli olan körfezin kara içine sokulmuş olması ve akarsular tarafından alüvyonlarla doldurulmuş olmasıdır. Bu durumda tavan seviyesi ovası meydana gelir. Akarsuların denize (taban seviyesi) yaklaştığı ağız kısmına yakın yerlerde, eğimin azalması nedeniyle taşıdığı maddeleri taşıyamayarak biriktirmesi ile oluşturduğu ovalara taban seviyesi ovası denir. Bu tür ovalarda eğim çok azaldığı için akarsular menderesler yaparak akar. Bu ovaların oluşabilmesi için akarsuyun denge profiline yaklaşması gerekir. Genç oluşumlu arazilerde görülmezler.
Taraça (seki)
Geniş tabanlı vadiler içerisinde menderesler yaparak akan akarsularda epirojenez ile taban seviyesi yükselirse veya taşınan su miktarı artarsa akarsu tekrar canlanarak vadisini kazmaya başlar. Böylece eski vadinin içerisinde tekrar bir vadi meydana gelir. Aşındırma sonucu yanlarda eski vadinin yüksekte kalan düz kısımlarına taraça ya da akarsu sekisi adı verilir.
Akarsu Biriktirme Şekilleri hakkında bildiklerimizi başlıklar halinde sunduk. Akarsu Biriktirme Şekilleri hakkında bildiklerinizi yorum kısmını kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.