Dünya’daki tüm canlılar, yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu enerjiyi üretmek için gerekli olan mineraller yer kabuğunda ve toprakta yer alırken azot, karbon ve su buharı ise çoğunlukla atmosferde bulunur. Bu maddelerin canlılar için kullanılabilir hâle gelmesi ise ancak organik besinlere yani karbonhidrat, protein ve yağlara dönüştürülmesi ile mümkündür. Bu dönüşümü gerçekleştiren canlılar ise bitkiler, algler ve bazı bakterilerdir. Bu canlılar güneş enerjisinin yardımıyla inorganik maddeleri organik besinlere dönüştürür. Fotosentez adını verdiğimiz bu süreci daha yakından inceleyelim.
Şekil 1.2’de de gördüğünüz gibi bitkiler, Güneş’ten sağladığı enerji ile havadaki karbondioksit ve topraktaki suyu, oksijen ve glikoza (şeker) yani besine dönüştürür. Bu kimyasal reaksiyonu, Şekil 1.3’te gösterilen formülle de ifade edebiliriz.
Fotosentez sonucunda besinin ortaya çıkma süreci Şekil 1.3’te gösterildiği gibi gerçekleşir. Biyoloji derslerinizden de hatırlayacağınız gibi ilk olarak bitki yapraklarında bulunan klorofiller, Güneş’ten gelen enerjiyi tutar (1). Toprak içerisinde bulunan su, bitki kökleri aracılığıyla yapraklara iletilir (2). Karbondioksit, stoma hücreleri aracılığıyla yaprağa girer (3). Karbon ve su Güneş’ten alınan enerjinin kullanılmasıyla, glikoz (şeker-nişasta) olarak depolanır (4). Süreç sonucunda serbest kalan oksijen ve fazla su terleme yoluyla yapraktan ayrılır.
Fotosentez süreci sonucunda bitki yapraklarında depolanan besin ve enerji bir besin zinciri (besin döngüsü) biçiminde tüm diğer canlılara aktarılır.
Şimdi de Şekil 1.4’ü inceleyerek besinin diğer canlılara nasıl aktarıldığını öğrenelim.
• Besin zincirinin ilk halkasını oluşturan ve güneş enerjisini kullanarak besin üreten canlılara üreticiler adı verilir. Bu grubu büyük çoğunlukla yeşil yapraklı bitkiler oluşturur.
• Bitkilerle beslenen otçullara birincil tüketiciler adı verilir.
• Genellikle otçul hayvanlarla beslenen etçillere ikincil tüketiciler denilmektedir.
• Üçüncül tüketiciler ise hem otçul hem de etçillerle beslenen, diğer hayvan leşlerini de tüketebilen hayvanlardır.
• Besin zincirinin son halkası olan ayrıştırıcılar ise ölen tüm üretici ve tüketicilerin kalıntılarını ayrıştırarak mineral ve humusa dönüştüren bakteri ve mantarlardır.
