Türkiye’nin Toprak Ti̇pleri
Toprak; iklim, yer şekilleri, ana kaya, canlılar ve zaman etkisiyle oluşur. Bu unsurlardaki farklılıklar toprakların çeşitliliği üzerinde belirleyicidir. Türkiye’de; yer şekileri, anakaya, iklim ve bitki örtüsündeki çeşitlilik nedeniyle toprak tipleri de büyük bir çeşitlilik göstermiştir (Harita 6.11).
a) Yerli (Zonal) Topraklar
• Kahverengi orman toprakları
• Kırmızı renkli Akdeniz toprağı (Terra rossa)
• Kahverengi ve kestane rengi bozkır toprakları
• Çernezyomlar (Kara topraklar)
• Podzol topraklar
b) İntrazonal Topraklar
• Tuzlu topraklar
• Bataklık topraklar
• Kalsimorfik (Kireçli ) topraklar
a. Rendzina
b. Vertisol
c) Taşınmış Topraklar
• Kolüvyal
• Regosol
• Litosol
• Alüvyal
a) Yerli (Zonal) Topraklar
• Kahverengi Orman Toprakları: Orman örtüsü altında oluşan bu topraklar, organik madde (humus) bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur.
• Kırmızı Akdeniz Toprakları (Terra-Rossa): Terra-rossa, Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü Güney Marmara ile Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak görülmektedir. Çoğunlukla kireç taşı üzerinde oluşur.
• Kestane Renkli ve Kahverengi Step Toprakları: Kahverengi bozkır toprakları; bozkır alanlarında, yıllık yağış miktarının 400 mm’nin altında olduğu yerlerde oluşur ve bu topraklar, organik madde bakımından fazla zengin değildir.
Ülkemizin iç kesimlerinde yaygın olan bu topraklarda genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır.
• Çernozyom (Kara Topraklar): Karasal iklimde, çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklara Erzurum-Kars çevresinde ve Doğu Karadeniz Dağları’nda rastlanır. Üzerinde gür otlakların bulunduğu bu alanlarda genellikle büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır.
• Podzol: Soğuk nemli iklimde, iğne yapraklı ormanlar altında oluşan soluk renkli topraklardır. Türkiye’de Batı Karadeniz’de görülen bu topraklar verimsizdir.
b) İntrazonal Topraklar
• Tuzlu Topraklar (Halomorfik): Kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşan topraklardır. Tuzlu topraklar ülkemizde Tuz Gölü çevresinde dağılış gösterir. Bu topraklar, tuz oranı fazla olduğundan tarıma elverişli değildir.
• Bataklık Toprakları (Hidromorfik): Yer altı su seviyesi yüksek olan ve drenajı (su akışı ) iyi olmayan alanlarda oluşur. Erzurum Ovası, yazın yer yer bataklığa dönüşür ve hidromorfik topraklar görülür.
• Kalsimorfik (Kireçli) Topraklar
a) Rendzinaller : Kireçli, killi topraklar olup Akdeniz Bölgesi başta olmak üzere eğimli arazilerde görülür.
b) Vertisoller : Killi, kireçli, yaz kuraklığında çatlayan, yağışlı dönemde şişen topraklardır. Yağışlı dönemde alttaki taşların yüzeye çıktığı bu topraklara Anadolu’da taş doğuran toprak denir. Türkiye’de Trakya’da görülen bu topraklar üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır.
c) Taşınm ış Topraklar (Azonal Topraklar)
• Yamaç Toprağı (Kolüvyal Topraklar): Dağların yamaçlarından aşınan taşların, ufalanarak yamaç eteklerinde birikmesi ile oluşur. Çakıllı, kumlu bu topraklar üzerinde genellikle bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır.
• Regosoller: Volkanik arazilerdeki kumlu topraklar ile akarsuların biriktirdiği kumlu depolar üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu topraklar Orta ve Doğu Anadoluda volkanik arazilerde görülür.
• Litosoller (Taşlı Topraklar): Dağ yamaçlarında kayaçların parçalanmasıyla meydana gelen iri taşlardan oluşmuş topraklardır.
• Alüvyal Topraklar: Akarsuların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan alüvyal topraklar; vadi tabanlarındaki düzlüklerde, birikinti ovalarında, delta ovalarında ve eski göl tabanlarında yaygındır (Fotoğraf 6.22). Alüvyal toprakların horizonları gelişmemiştir. Toprak yüzeyi, akarsuların taşıyıp getirdiği malzeme ile sürekli yenilenmektedir. İşlenmesi kolay olan alüvyal topraklar, mineral ve organik madde bakımından zengin olduklarından verimleri oldukça yüksektir. Bu nedenle alüvyal toprakların bulunduğu yerler ülkemizin önemli tarım alanlarıdır.
Ülkemizde alüvyal toprakların görüldüğü başlıca alanlar:
• Karadeniz kıyılarında; Bafra, Çarşamba ve Adapazarı ovaları,
• Ege kıyılarında; Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes ovaları,
• Akdeniz kıyılarında; Çukurova, Amik Ovası, Silifke Ovası, Antalya Ovaları,
• İç kesimlerde; Erzurum, Erzincan, Muş, Erbaa, Niksar ve Konya ovaları alüvyal toprakların geniş yer kapladığı alanlardır.