Türkiye’de uzun süreli etkili olan atmosfer olayları, Türkiye’nin iklim özelliklerini belirlemektedir. İklim üzerinde etkili olan çeşitli unsurlar vardır. Türkiye’nin iklimini etkileyen unsurlar, mutlak (matematik) konum ve göreceli (özel) konum olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
a) Mutlak (Matematik) Konum
Türkiye 36-42 kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. Buna göre;
• Türkiye, kuzey yarım kürede ve Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde bulunduğu için güneş ışınları, güney yamaçlara vurmaktadır. Bundan dolayı güney yamaçları daha sıcaktır. Ancak, bir istisna olarak, Karadeniz Bölgesi’nde denizellikten dolayı kuzey yamaçlar daha sıcaktır. Bu durum bakıya ters düşmektedir.
• Kuzeye gidildikçe sıcaklıklar azalır. Kuzeyden gelen rüzgârlar havayı soğuturken, güneyden gelenler ısıtır.
• Türkiye orta kuşak ülkesidir. Bundan dolayı dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Batı rüzgârları ve cephe yağışları görülür.
b) Göreceli (Özel) Konum
Üç tarafının denizlerle çevrili olması ve kısa mesafade yükselti farkının fazla olması ve etkisi altında kaldığı hava kütleleri Türkiye’de iklim çeşitliğine neden olmuştur.
1. Üç Tarafının Denizlerle Çevrili Olması
Kıyı kesimlerden iç kesimlere gidildikçe yağışlar azalır, karasallık artar, bitki örtüsü yoğunluğu azalır. Dolayısıyla Türkiye’nin en yağışlı yerleri kıyı bölgelerimizdir.
2. Yer Şekilleri
Türkiye’de yükselti farkının kısa mesafede artması, iklim özelliklerinin de kısa mesafede değişmesine neden olmuştur. Türkiye’de genel olarak dağlar doğu-batı yönünde uzanır. Dağların Karadeniz ve Akdeniz’de kıyıya paralel uzanması, denizel havanın iç kesimlere girmesini engeller. Ancak Ege’de dağlar, kıyıya dik uzandığı için denizel hava iç kısımlara (150-200 km kadar) sokulur. Dağların uzanışının sonucu olarak Karadeniz ve Akdeniz kıyıları, Ege kıyılarından daha fazla yağış alır.
Türkiye’de yükselti, batıdan doğuya doğru gidildikçe artar. Yükselti ve karasallık, doğuya doğru gidildikçe sıcaklığın azalmasına neden olur.
3. Türkiye’nin Etrafındaki Kara Kütleleri
Türkiye, çevresinde oluşan çeşitli hava kütlelerin etkisi altında kalır. Bunlara Sibirya ve Basra Körfezi’ndeki hava kütleleri örnek olarak verilebilir. Bu hava kütleleri Türkiye’nin iklim özellikleri üzerinde etkilidir.