Nüfus piramidi, sınırları belli bir yerde yaşayan insan sayısı olan nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı ile cinsiyet özelliklerini gösteren grafiklerdir.
Bir ülkenin veya bir bölgenin nüfus piramitlerine bakılarak o alandaki nüfusun yaş grupları, kadın-erkek nüfus oranı gibi nüfusun yapısal özellikleri hakkında bilgi sahibi olunabilir. Ayrıca ülkenin ekonomik özellikleri ve gelişmişlik düzeyi ile ilgili yorum yapılabilir. Nüfus piramitleri incelenerek zamana ve ülkelere göre nüfusun yapısal özelliklerinin değişimi anlaşılabilir.
Birleşmiş Milletlere göre nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı:
65+ yaş üstü yaşlı nüfus (yaşlı bağımlı nüfus)
15-64 yaş arası yetişkin (aktif nüfus veya çalışma çağındaki nüfus)
0-14 yaş çocuk nüfus (çocuk bağımlı nüfus)
Nüfus piramitlerini inceleyerek farklı gelişmişlik düzeylerine sahip ülkelerin nüfus özelliklerini öğrenelim.
Üçgen şeklindeki bu piramit, yüksek doğum ve ölüm oranına sahip ülkelerin nüfus özelliklerini yansıtır.
Gelişmekte olan ülkelere ait ortalama yaşam süresinin kısa olması, çocuk bağımlı nüfus oranının fazla olması gibi nüfus özellikleri de bu şekildeki piramitten çıkartılabilir.
Kenarları çökük üçgen şeklindeki piramit, 0-5 yaş arasındaki bebek ölüm oranlarının düştüğü ve doğum oranlarının yüksek olması nedeniyle hızlı nüfus artışının yaşandığı ülkelere aittir.
Doğum oranları nedeniyle yaşanan hızlı nüfus artışı, çocuk bağımlı nüfus oranının yüksek olması ve ortalama yaşam süresinin kısa oluşu; bu şekildeki piramide sahip ülkeyi, gelişmekte olan ülkeler sınıfına dâhil eder.
Aşağıdaki piramidin taban kısmına bakıldığında doğum oranlarının hızla düştüğü, nüfus artış hızının azaldığı görülür. Hızlı nüfus artışının ortaya çıkardığı sorunları yaşayan, sonrasında nüfus artış hızını düşüren, gelişmişlik seviyesi yükselmeye başlayan ülkelerin tipik piramididir.
Düşük doğum ve ölüm oranlarının görüldüğü ülkelerin nüfus piramididir. Düşük doğum oranları nedeniyle piramidin tabanı dardır. Gelişmiş ülkelere ait tipik piramide örnektir. Bu şekildeki piramide sahip ülkelerde çocuk bağımlı nüfus azdır. Aktif nüfus oranı fazladır. Ülkede ortalama yaşam süresi uzundur ve yaşlı bağımlı nüfus oranı yüksektir.
Çan şeklindeki piramit, doğum oranlarının düşük olduğu bir dönem yaşadıktan sonra doğum oranı artan ülkelerde görülmektedir. Piramidin bu şekle gelmesinde, çoğu zaman devletlerin uyguladığı nüfus artış hızını yükseltme politikaları etkili olmaktadır.
Yukarıda açıklanan nüfus piramitlerine sahip ülkelerin nüfus yapılarında herhangi bir değişiklik olması hâlinde, piramitlerin tipi de değişecektir. Doğum oranlarındaki azalma, kentleşme, okuma- yazma oranlarındaki artış, ortalama yaşam süresinin uzaması, kadınların çalışma hayatında daha fazla yer alması, ülkelerin uyguladığı nüfus politikaları gibi nedenlere bağlı olarak nüfus artış oranlarındaki düşüş, nüfus piramidinde zaman içinde tabanın daralmasına yol açar. Doğum oranlarındaki hızlı artış ise piramit tabanının genişlemesine neden olur.
Piramitler yardımıyla ulaşılabilecekler:
• Ülkenin nüfus miktarı
• Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
• Nüfusun cinsiyet durumu (erkek – kadın nüfus)
• Aktif ve bağımlı nüfus
• Doğum oranlarındaki artış-azalış
• Ülkenin gelişmişlik düzeyi