Topraklar oluşum sürecine göre aşağıda görüldüğü gibi farklı gruplara ayrılır.
a) Zonal Topraklar (Yerli Topraklar- Klimatik Topraklar)
Herhangi bir bölgede etkili olan iklim ve bitki örtüsü şartlarına göre oluşmuş ve normal profil (A, B, C ve D horizonları) özelliğine sahip topraklardır.
1. Laterit Topraklar
Dönenceler arasındaki sıcak-nemli tropikal iklim bölgesinin toprağıdır. Rengi kiremit kırmızısıdır.
Tropikal kuşakta bitki örtüsü gür olduğu hâlde aşırı yıkanma ve humusun büyük bir kısmının çok sayıdaki mikroorganizmalar tarafından tüketilmesinden dolayı bu topraklar humus bakımından fakirdir. Bu nedenle kimyasal çözülme yeterli olduğu hâlde verimsiz topraklardır.
2. Kırmızı Topraklar (Terra Rossa)
Akdeniz iklim bölgesinde kireç taşı (kalker) üzerinde oluşan topraklardır. Bünyesinde demir oksit oranı fazla olduğundan renkleri kırmızıdır (Fotoğraf 2.19). Sulama ve gübreleme yapılırsa tarıma elverişlidir. Kaliforniya (ABD) Orta Şili, Cape Bölgesi (Güney Afrika Cumhuriyeti), Akdeniz kıyıları ve Avustralya’nın güneyinde görülür.
3. Kahverengi Orman Toprakları
Ilıman okyanus ikliminde karışık ormanların altında yer alan humuslu topraklardır . Bu topraklar Batı Avrupa’da ve Türkiye’de Karadeniz kıyılarında yaygındır.
4. Podzol Topraklar
Soğuk nemli bölgelerin iğne yapraklı orman sahasında oluşan topraklardır. Yıkanma fazla olduğundan mineral bakımından fakirdir. Sibirya, Kuzey Avrupa, İskandinavya Yarımadası (İsveç, Norveç, Finlandiya) ve Kanada’da görülür.
5. Tundra Toprakları
Tundra iklim bölgesinin kışın on ay donan, yazın iki ay çözülerek bataklık hâlini alan verimsiz topraklarıdır.
Üzerinde üç aylık yaz sıcaklığında yeşeren tundra denilen yosun ve otlardan oluşan bitki örtüsü vardır ve organik maddeler uzun süre çözünmeden toprakta kalır. Humus bakımından fakir ve tarıma elverişsiz topraklardır.
6. Çöl Toprakları
Çöllerde (yıllık toplam 200 mm’den az yağış alan yerlerde) görülen, humus bakımından fakir, az humuslu açık renkli verimsiz topraklardır. Çöllerde nem azlığı nedeniyle kimyasal çözülme yetersizdir, toprak oluşumu yeterince gerçekleşemez. Bu nedenle A horizonu yok denecek kadar incedir. Yağış azlığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle toprak yüzeyinde kireç ve tuz birikerek sert bir tabaka meydana getirir ve toprakta tarım yapılamaz.
7. Kahverengi ve Kestane Renkli Bozkır Toprakları
Orta kuşakta , karaların iç kısımlarında, bozkırların görüldüğü yerlerde oluşan topraklardır. Kahverengi bozkır toprakları, 250-400 mm arası yağış alan, step bitki örtüsünün görüldüğü yerlerde oluşan humusu az ve verimsiz topraklardır. Kestane rengi bozkır toprakları ise 400-600 mm arası yağış alan, step bitki örtüsüne sahip yerlerde oluşan humus oranı daha fazla topraklardır.
8. Çernozyom Topraklar (Kara Topraklar)
Karasal iklimin yarı nemli sahalarında, çayır bitki örtüsü altında oluşan bol humuslu topraklardır. Bu nedenle dünyanın en verimli zonal (yerli) topraklarıdır. Ukrayna, Rusya ve Kanada’ da; Türkiye’de ise Kuzeydoğu Anadolu’da yaygındır.
b) İntrazonal Topraklar
1. Halomorfik Topraklar (Tuzlu Topraklar)
Kurak ve yarı kurak bölgelerde görülür. Su buharlaştığında eriyik hâldeki çeşitli tuz ve karbonatlar toprağın yüzeyinde birikir. Çorak topraklar olarak bilinen bu topraklar verimsizdir (Fotoğraf 2.26).
2. Hidromorfik Topraklar (Bataklık Toprakları )
Bataklık alanlarında veya taban suyu seviyesinin (yer altı suyu yüzeyinin) yüksek olduğu ovalarda oluşan topraklardır. Erzurum Ovası örnek verilebilir.
3. Kalsimorfik Topraklar
Yumuşak kireç taşı ve killi kireç taşı (marn) depoları üzerinde oluşan topraklardır. Kireç yönünden zengindir. Bu topraklar ikiye ayrılır.
a) Rendzinalar : Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan bu topraklar, genellikle koyu renkli olup alt kısmında kireç birikimi mevcuttur.
b) Vertisoller: Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşan topraklardır. Toprak killi olduğu için kurak mevsimde çatlar ve bu çatlaklara üst kısımdan sürekli toprak ve taş dökülür. Bu döküntüler, yağışlı mevsimde ise su ile doygun hâle geldiği için şişerek tekrar yukarı itilir ve âdeta yerinde döner. Verto, Latince dönmek demektir ve bu nedenle bu topraklara, dönen toprak anlamına gelen “vertisol” ismi verilmiştir. Ayırca karakepir topraklar veya taş doğuran toprak olarak da adlandırılır. Trakya’da yaygın olup ayçiçeği üretimine elverişlidir.
c. Azonal Topraklar (Taşınmış Topraklar)
1. Alüvyal Topraklar
Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri malzemelerden oluşan topraklardır. Delta ovalarında, dağ içi ve dağ eteği ovalarında görülen bu verimli topraklar tarım için oldukça elverişlidir. Dünyada Nil deltası, Türkiye’de Çukurova alüvyal toprakların görüldüğü yerlerdendir.
2. Lös Topraklar
Çöllerde ve yarı kurak iklimlerde rüzgâların, bitki örtüsünün cılız olduğu yüzeylerden kayaçları kopararak taşıdığı ve biriktiriği topraklardır.
3. Moren
Buzulların, sirk veya vadilerinden koparıp taşıdıkları çeşitli büyüklükteki köşeli kayaç (kaya) parçası veya bunların oluşturduğu depoya moren denir.
4. Regosoller
Volkanik arazilerde görülen kumlu topraklardır. Ülkemizde Nevşehir yöresi gibi volkanik arazilerde yaygın olan bu gözenekli topraklar, patates tarımına oldukça elverişlidir.
5. Kolüvyal Topraklar (Yamaç Döküntüleri)
Dağların yamaçlarında, çözülen malzemelerin yağmur ve sel suları tarafından taşınarak dağ eteklerinde biriktirilmesi ile oluşur. Kolüvyal topraklar verimli topraklardır. Üzüm bağları başta olmak üzere tarım için elverişlidir.
6. Litosol Topraklar (Taşlı Topraklar)
Litos, taş, litosol taşlı toprak demektir. Dağların eğimli yamaçlarında aşınma devamlı olursa ince malzemeler sürekli taşındığından geriye sadece taş ve çakıl gibi iri malzemeler kalır ve bu iri malzemenin hâkim olduğu taşlı topraklara litosol denir.