Mineral veya mineral-taş parçacıklarının bir araya gelmesiyle oluşan katı birikintilere Kayaç denir. Kayaçlar ayrıca bir mineralin çok miktarda birikmesiyle de oluşur.
Kayaç nedir sorusuna cevap verdiğimize göre şimdi kayaç nasıl oluşur, türleri ve örnekleri nelerdir gibi sorulara cevap verelim.
Kayaç terimi eski Türkçede sahre, yeni Türkçede külte ve yabancı dillerdeki Rock, roche, gestein sözcükleri karşılığı kullanılmaktadır.
Kayaçlar, kıtaları, okyanus tabanlarını veya dağları oluşturur. Ayrıca doğal ortamı etkilemiş ve insanlık tarihinin her döneminde beşeri ve ekonomik açıdan faydalar sağlamışlardır. Kayaçlar, coğrafya dersinin konuları arasında yer alır.
Kayaç Nedir: Kayaçları Meydana Getiren Mineraller
Doğada inorganik ve katı şekilde oluşan, belirli bir kristal yapıya sahip element ve bileşiklere mineral denir. Mineraller kayaçların yapı taşıdır ve kayacın özellikleri üzerinde belirleyicidir.
Bir veya birden fazla mineralin bir araya gelmesiyle doğal olarak oluşmuş kütlelere kayaç (taş) adı verilir. Kayaçlar mineral topluluğudur. Kayaçlar jeolojinin petrografi alt bilim dalı tarafından incelenir.
Kayaç nedir ve kayaçların oluşturan mineraller konularına değindik, şimdi kayaç türleri ve kayaçların özelliklerine göz atalım.
Kayaçların Önemi ve Özellikleri
Kayaçlar doğal ortamın işleyişinde, insanların beşeri ve ekonomik faaliyetlerinde önem taşır.
Kayaçların coğrafya derslerinde işlenmesi nedenini ve önemi sıralarsak:
- Yer şekillerinin oluşum ve gelişiminde; kayaçların aşınıma karşı direnci, çözülebilir olması, geçirimliliği önemli rol oynar.
- Kayaçlar, toprak oluşumunda, ana kaya faktörüdürler. Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde etkilidirler. Volkanik kökenli toprakların tarımsal verimi yüksektir.
- Akarsu, göl, yer altı suları ve kaynaklar gibi hidrolojik çalışmalar kayaç bilgisi gerektirir.
- İnşaat mühendisliği çalışmalarında, kayaçların tanınması ve özelliklerinin bilinmesi önemlidir. Her türlü bina, baraj, köprü inşaatı ve yol çalışmalarının öncesinde, mühendislik çalışması yapılacak sahanın zemin (kayaç) özellikleri araştırılır. İnşaat zemin özellikleri dikkate alınarak yapılır.
- Beşerî ve ekonomik ihtiyaçların karşılanmasında kayaçlardan yararlanılır.
Yemeklerimizdeki tuz ve içtiğimiz sudaki mineraller, sağlığımız açısından önem taşır. Bu minerallerin kaynağı yeryüzündeki kayaçlardır. Kömür ve uranyum enerji kaynağı olarak kullanılır.
İnşaat sektöründe kullanılan mermer ve seramik yapımında kullanılan kil doğada bulunan kayaçlardır. Çimentonun ham maddesi ise kireç taşıdır. Madenler kayaçlar içindeki minerallerde yer alır. Elmas, altın, yakut gibi kayaçların ekonomik değeri yüksektir.
Kayaç nedir, kayaçların oluşturan mineraller ve kayaçların özelliklerine değindik, şimdi kayaç türlerine göz atalım.
Kayaç Türleri Nelerdir?
Kayaç türleri, kayaç çeşitleri nelerdir veya kayaçların sınıflandırılması nasıldır diye merak ediyorsanız maddeler halinde sizin için sıraladık buyurun.
1. Püskürük Kayaçlar
İç Püskürük Kayaçlar
- Granit
- Diyorit
- Siyenit
- Gabro
Dış Püskürük Kayaçlar
- Andezit
- Bazalt
- Obdisyen
- Volkanik Tüf
Püskürük Kayaçların Özellikleri
- Yapıları kristallidir.
- Tabakalaşma yoktur.
- İçlerinde fosil bulundurmazlar.
- Kütleler halindedir.
- Asitten etkilenmezler.
2. Tortul Kayaçlar
Sedimanter kayaç, sedimanların uzun süreli birikmesi, sıkışması ve bir çimento (demir, silis, karbonat vb.,) veya matriks (kil ve silt, ince kum) ile bağlanarak taşlaşması sonucu oluşan tabakalı kayaçlardır.
Tortul Kayaçların Özellikleri
- Kristalli bir yapıya sahip değildirler.
- Tabakalıdırlar.
- Fosil bulundururlar.
Fiziksel Tortul Kayaçlar
- Çakıltaşı
- Kumtaşı
- Kiltaşı
- Konglomera
- Breş
Kimyasal Tortul Kayaçlar
- Kalker
- Jips
- Kaya Tuzu
- Dolomit
Organik Tortul Kayaçlar
- Kömür
- Linyit
- Turba
- Tebeşir
3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçları
- Mermer
- Elmas
- Mikoşist
- Gnays
- Kuverşist
Kaya mı daha büyüktür kayaç mı diye bir soru ile karşılaşırsanız, doğru cevap kayaç daha büyüktür.
Ayrıca bakınız:
Jeotermal Enerji İle Volkanizma Türleri Arasındaki İlişki ve İgnimbirit Problemi
Kayaç nedir sorusuna cevap arayan ziyaretçilerimizin bir çoğu Kayaçlar Nasıl Oluşur?, Kayaç Türleri Nelerdir? ve Kayaç Döngüsü Nedir? konularını da inceledi.