Bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında son bulduğu varsayılan yarım çemberlere meridyen yayı denir. İngiltere’deki Greenwich (Griniç) Gözlemevinden geçen meridyen, başlangıç meridyeni (0º) olarak kabul edilmiştir. Başlangıç meridyeninin, Dünya’yı Doğu ve Batı Yarım Küre diye iki eşit parçaya ayırdığı kabul edilmektedir.
Meridyenlerin Özellikleri
Meridyenlerin başlangıç noktası Greenwich’tir (0°).
Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır.
Kuzey-güney doğrultusunda uzanır.
Meridyenler birer derece açı ile çizilir. Meridyenlerin dereceleri başlangıç meridyeninden itibaren doğu ve batıya doğru büyür.
Bütün meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir.
Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.
Başlangıç meridyeninin doğusunda 180, batısında 180 olmak üzere toplam 360 meridyen olduğu kabul edilir. Başlangıç meridyeninin doğusundaki meridyenlere doğu meridyenleri, batısındakilere de batı meridyenleri denir.
Meridyen yayları arasındaki mesafe Ekvator üzerinde 111 km’dir. Ekvator’dan kutuplara gidildikçe bu mesafe azalarak kutuplarda 0 km’ye düşer.
Başlangıç Meridyeni
Bütün meridyen yaylarının boyları eşit olduğundan, herhangi bir yerin konumunu belirtmek için meridyenlerin bir tanesinin başlangıç olarak alınması gerekir. Batlamyus (MS 90-168), haritalarında Atlas Okyanusu’nda bulunan Kanarya Adaları üzerinden geçen meridyeni başlangıç meridyeni (0º) olarak kullanmıştı. O zaman dünyanın bilinen en batı kısmı burasıydı. Ancak zamanla Afrika’nın batı kıyıları iyice öğrenildikten sonra başlangıç meridyeni için daha batıdaki adalar kullanıldı.
18. yüzyılda her devlet, kendi ülkesinden (genellikle başkenti) geçen meridyeni başlangıç meridyeni olarak kabul etti. Londra, Paris, Lizbon, Madrid, Petersburg ve İstanbul (Ayasofya’dan geçen meridyen) gibi. 1884 yılında yapılan uluslararası bir konferansta İngiltere’de Londra yakınlarındaki Greenwich’ten geçtiği kabul edilen başlangıç meridyeni, günümüz ülkelerinin hemen hemen tamamında başlangıç meridyeni olarak kullanılmaktadır.
Antimeridyen
Bir meridyen yayının tam karşısında bulunan ve birleştiğinde çember oluşturan meridyen yayıdır. Meridyen ile antimeridyenin derecelerinin toplamı 180’dir. Bir meridyen ile onun antimeridyeni arasında 12 saat yerel saat farkı vardır.
Örneğin 30º D meridyeninin antimeridyeni 150º B meridyenidir. 60º B meridyeninin antimeridyeni ise 120º D meridyenidir.